Przyczyn, które mogą powodować niepłodność mężczyzn jest wiele. Mogą one dotyczyć zarówno dysfunkcji samego układu rozrodczego jak i zaburzeń równowagi hormonalnej czy też mieć podłoże genetyczne lub rozwojowe (np dysgenezje powstałe w trakcie rozwoju płodowego .

Pierwszym i podstawowym badaniem, jakie wykonuje mężczyzna w celu oceny płodności jest badanie nasienia. Służy ono do oceny koncentracji plemników, ich jakości oraz aktywności w oparciu o normy wprowadzone przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization, WHO) w 2021 roku.

Najczęściej stosuje się dwie metody przeprowadzania badania nasienia:

Seminogram podstawowy – manualna analiza nasienia

Badanie nasienia można podzielić na dwa etapy: ocenę makroskopową ejakulatu oraz ocenę mikroskopową preparatów nasienia. Ocena makroskopowa obejmuje analizę: wyglądu, objętości, lepkości, pH oraz czasu upłynnienia ejakulatu (płynu nasiennego). W skład oceny mikroskopowej wchodzi ocena koncentracji, ruchliwości i morfologii (inaczej budowy) plemników. Oceniana jest również obecność komórek innych niż plemniki: komórki okrągłe (leukocyty oraz komórki plemnikotwórcze wcześniejszych etapów spermatogenezy)

Komputerowo wspomagana analiza nasienia SCA

 Badanie jest przeprowadzane przy użyciu komputerowo wspomaganej analizy nasienia (SCA). Dzięki zastosowaniu odpowiedniego oprogramowania, możliwa jest:

•  Uszczegółowiona ocena ruchliwości plemnika – podczas badania wyznaczana jest trajektoria ruchu oraz ocena parametrów takich jak: VCL – całkowita droga plemnika w jednostce czasu (µm/s), VSL – droga przebyta przez plemnik po linii prostej (µm/s), VAP – matematycznie wygładzona droga przebyta przez plemnik w jednostce czasu, ALH – amplituda bocznych wychyleń główki.
•  Dokładna analiza morfologii plemnika – oparta o precyzyjne pomiary długości, szerokości główki i wstawki, ich kształtu, kąta ich połączenia oraz wielkości akrosomu.

Jak się przygotować do badania ?

Jednym z kluczowych czynników, które wpływają na wiarygodność badania nasienia jest wcześniejsza abstynencja seksualna, która powinna wynosić do 2 do 7 dni. Zbyt krótki okres od ostatniej ejakulacji (również drogą masturbacji) może powodować sztuczne obniżenie koncentracji plemników, a zbyt długi – zwiększenie jej przy jednoczesnym obniżeniu m.in. ich ruchliwości i morfologii.

W przypadku powtórnego (kolejnego) badania pacjent powinien zachować taki sam okres wstrzemięźliwości płciowej.

 Wiedząc, że będziemy udawali się na badanie nasienia, należy zachować minimum  2 dni abstynencji alkoholowej a także ograniczyć nadmierny wysiłek fizyczny na co najmniej dzień przed badaniem. 

Badania nasienia nie powinno wykonywać się w trakcie antybiotykoterapii, należy wówczas odczekać 14 dni od jej zakończenia.  Negatywnie na wynik wpływa także podwyższona temperatura m.in. wystąpienie gorączki – w tym przypadku zaleca się wykonanie badania po 2,5 – 3 miesięcy od jej wystąpienia.

Jak przebiega badanie ?

Po potwierdzeniu danych osobowych na podstawie dowodu tożsamości pacjent otrzymuje sterylny pojemnik na próbkę nasienia. Następnie kierowany jest do specjalnego pomieszczenia, w którym należy oddać materiał do analizy. Podczas oddawania nasienia mężczyźnie może towarzyszyć jego partnerka. Pokój wyposażony jest w telewizor z filmami i czasopisma o tematyce erotycznej. Tuż obok znajduje się laboratorium analityczne, tak aby nasienie mogło jak najszybciej zostać poddane ocenie.

Materiał do badań należy oddać drogą masturbacji bezpośrednio do pojemnika, po wcześniejszym oddaniu moczu i umyciu narządów płciowych. Konieczne jest oddanie całości materiału, jeśli z jakiś powodów część nasienia została oddana poza pojemnik należy o tym poinformować personel wykonujący badanie. 

 Najczęściej zadawane pytania:

Badania dodatkowe nasienia:

• Fragmentacja DNA – badanie pomocne w niepłodności idiopatycznej (gdy wszystkie inne parametry są prawidłowe (pozwala na ujawnienie rzeczywistej przyczyny niepłodności), w razie nieprawidłowej morfologii plemników oraz w przygotowaniu do programu zapłodnienia pozaustrojowego (umożliwia dobór odpowiedniej metody selekcji plemników), w sytuacjach wątpliwych (zwiększona fragmentacja DNA plemników przemawia za leczeniem w programie IVF i pozwala na rezygnację z wykonywania inseminacji domacicznych, które mogą się okazać wtedy bardzo mało skuteczne).
• Ocena stresu oksydoredukcyjnego (test MiOXSYS) – badanie pomocne w razie zwiększonej fragmentacji DNA plemników, nieprawidłowej morfologii i ruchu plemników oraz w niepłodności idiopatycznej. Umożliwia postawienie wskazań do leczenia suplementami, ustalenie dawki i ocenę skuteczności takiego leczenia.
• Test HBA – test dojrzałości czynnościowej/funkcjonalnej plemników: badanie wykonywane w celu ustalenia metody selekcji plemników w programie zapłodnienia pozaustrojowego oraz ocenę szans na powodzenie ew. inseminacji domacicznej
• Przeciwciała przeciwplemnikowe w nasieniu (test MAR) – badanie zlecane przy podejrzeniu czynnika immunologicznnego w niepłodności męskiej (w wyniku przerwania bariery krew-jądro).
• Posiew nasienia – badanie zlecane przy podejrzeniu infekcji męskiego układu rozrodczego, np. po stwierdzeniu zwiększonej obecności leukocytów w nasieniu lub innych objawach zakażenia.

W przypadku stwierdzenia bardzo niskiej jakości nasienia może być konieczne wykonanie badania kariotypu oraz badania genetycznego w kierunku mikrodelecji w obrębie długiego ramienia chromosomu Y (tzw delecji regionu AZF chromosomu Y).

W uzasadnionych przypadkach wykonuje się również badanie w kierunku mutacji genu CFTR, które zwiększają ryzyko wystąpienia mukowiscydozy u potomstwa